Święconka

Okres Wielkiego Postu powoli zbliża się ku końcowi. Przed nami ważny tydzień, kiedy w Kościele uobecniają się na nowo wielkie tajemnice wiary, warto więc ten czas dobrze duchowo przeżyć, ale też dobrze przygotować nasz stół wielkanocny, ponieważ często robimy to bardzo mechanicznie i nie zastanawiamy nad głęboką symboliką potraw przekazywaną przez tradycję.

Postanowiłam zagłębić się w tym temacie, odświeżyć swoją wiedzę i podzielić się z Wami moimi odkryciami:)

Zgodnie z polską tradycją w Wielką Sobotę udajemy się do kościoła z koszyczkami z tzw. święconką, by poświęcić pokarmy na świąteczny stół. Zwyczaj ten sięga VIII w., natomiast w Polsce znany jest od XIV w. 

Do koszyka wkładano pokarmy, które w pierwszy dzień świąt podawane były „bez dymu”, bo przygotowywano je wcześniej i nie wymagały gotowania. W Wielkanoc nie rozpalano bowiem ognia pod kuchnią. 

Koszyczek wykładamy białą serwetką i przystrajamy gałązkami bukszpanu, których zieleń wyraża nadzieję Zmartwychwstania. Do środka wkładamy: baranka – z masła, ciasta albo z cukru – z zatkniętą chorągiewką, chleb, jaja gotowane na twardo – często malowanki, pisanki albo kraszanki – sól kuchenną, wędlinę, chrzan oraz ciasto (np. mazurek, babkę, sernik albo paschę). Koszyk przykrywamy białą serwetką i zanosimy do poświęcenia, a przed powrotem do domu zatrzymujemy się na adorację przy grobie Pana Jezusa. Przed śniadaniem wielkanocnym dzielimy się święconym jajem, życząc sobie nawzajem błogosławieństwa, dostatku i zdrowia dla całej rodziny.

Baranek z chorągiewką jest oznaką Chrystusa Zmartwychwstałego. Na chorągiewce jest umieszczony krzyż oraz napis „Alleluja”, wyrażający radość ze zwycięstwa życia nad śmiercią oraz pokonania grzechu. Symbolika baranka ma głębokie korzenie biblijne: w Starym Testamencie w opisie ucieczki Żydów z Egiptu – gdy Izraelici naznaczyli odrzwia swych domów krwią spożytego baranka – zostali ustrzeżeni przed śmiercią;

czy w charakterystyce Sługi Jahwe, w Nowym Testamencie, gdy Chrystus zostaje nazwany Barankiem Bożym, a w Wielki Piątek dokonuje odkupienia ludzi za cenę własnej krwi. To także symbol łagodności, niewinności i ofiary. 

Jajko jest znakiem początku życia i odrodzenia. Podobnie jak baranek wielkanocny, oznacza triumf życia nad śmiercią. Uchodzi także za metaforę życia ukrytego oraz siły istnienia. Kiedyś jaj nie spożywano przez cały Wielki Post i powracały na stoły dopiero na Wielkanoc. Dzielenie się jajkiem ma charakter braterski i służy umocnieniu więzi rodzinnych. 

Chleb jest pamiątką rozmnożenia chleba na pustyni, którym Jezus nakarmił rzesze ludzi. Symbolizuje pokarm dla duszy, czyli Ciało Chrystusa – który powiedział o sobie: „Ja jestem chlebem życia. Kto do Mnie przychodzi, nie będzie łaknął...” – i powszedni pokarm dla ciała, niezbędny do życia. To znak Eucharystii, która została ustanowiona w obecności apostołów w Wielki Czwartek. Chleb jest symbolem pomyślności, dostatku, obfitości i sytości, a wyraża pragnienie przyjęcia Komunii św. 

Wędlina  jest symbolem baranka, którego Izraelici zabijali i spożywali rodzinnie w święto Paschy. Przed laty, gdy mięso spożywano sporadycznie, z powodu wysokiej ceny, uchodziło za oznakę dostatku.

Ciasto to oznaka kunsztu, najlepiej jeśli jest to wypiek domowy – babka lub mazurek – będący wyrazem umiejętności kulinarnych gospodyni. Jest symbolem nieukształtowanej materii przemienionej w formę doskonałą. Jego słodycz jest nagrodą za wytrwanie w umartwieniach w czasie Wielkiego Postu i zwiastunem Królestwa Niebieskiego: „skosztujcie, jak dobry jest Pan” (Ps 34, 9).

Chrzan - ostry smak i zdolność wyciskania łez sprawiły, że jest symbolem goryczy Męki Pańskiej, zwieńczonej słodyczą Zmartwychwstania. Oznacza tężyznę fizyczną, ludzkie siły i żywotność. 

Sól nadaje potrawom smak, a dzięki właściwościom konserwującym chroni je przed zepsuciem. I dlatego Chrystus mówił, że jako jego uczniowie mamy być „solą ziemi”. Sól jest symbolem prostoty życia, samego sedna istnienia, sił moralnych i duchowych, oczyszczenia oraz prawdy. 

Koszyczek ze święconką może być jeszcze ubogacony innymi składnikami w zależności od regionu. Możemy więc tam spotkać:

ser – symbolizujący zgodność między człowiekiem a przyrodą,

pieprz – oznaczający gorzkie zioła,

naczynie z wodą – symbol Ducha Świętego,

zajączek – kojarzony z płodnością i odrodzeniem przyrody, a że śpi ponoć z otwartymi oczami, więc to on miał pierwszy zobaczyć Zmartwychwstałego.

Znalazłam też podpowiedź jak ładnie pokolorować jajka na Wielkanoc. Warto spróbować:)

Katarzyna Boryń

Inspirację do artykułu czerpałam z następujących źródeł:
www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2014/Przewodnik-Katolicki-15-2014/Spoleczenstwo/Symbolika-polskiej-swieconki
http://mateusz.pl/czytelnia/mp-s.htm


Fot. Stefan Berger